Sử dụng thuốc trong thời kỳ mang thai có thể dẫn đến dị tật thai nhi hoặc các tác hại tiềm ẩn như sinh non, sảy thai… thậm chí gây ung thư. Chính vì vậy người mẹ cần hết sức lưu ý về sử dụng thuốc trong thời kỳ mang thai. Trước khi dùng thuốc, hãy luôn hỏi ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ để cân nhắc giữa lợi ích và nhữn nguy cơ dùng thuốc khi đang mang thai.
Tra cứu lưu ý sử dụng thuốc trong thời kỳ mang thai
Cier.info cung cấp công cụ tra cưu nhanh gọn dễ sử dụng theo tên thuốc và cảnh báo thuốc sử dụng khi đang mang thai. Tra cứu lưu ý dùng thuốc trong thời kỳ mang thai tại đây
(Mẹo tra cứu: Nhập tên thuốc để xem khuyến cáo hoặc nhập khuyến cáo để xem các thuốc được khuyến cáo. Ví dụ: Tránh dùng)
Các nguyên tắc chung về sử dụng thuốc trong thời kỳ mang thai
Thuốc có thể gây hại cho thai ở bất kỳ thời điểm nào của thai kỳ. Cần luôn nhớ điều đó khi kê đơn cho người ở tuổi mang thai. Tuy nhiên sợ dùng thuốc một cách phi lý trong thời kỳ mang thai cũng có thể có hại, thí dụ bệnh không được điều trị, người mẹ kém tuân thủ dùng thuốc, điều trị không tốt hoặc thất bại. Tất cả những điều đó có thể có hại cho sức khoẻ người mẹ và ảnh hưởng xấu đến thai.
Các chất qua được nhau thai, gây ra dị tật bẩm sinh được xác định là chất gây quái thai. Bao gồm tất cả các tác nhân trực tiếp hoặc gián tiếp khi sử dụng trên phụ nữ mang thai gây ra những bất thường về cấu trúc hoặc chức năng của bào thai hoặc trẻ sau khi sinh. Chất gây quái thai không gây ra bất thường ở tất cả bào thai phơi nhiễm ở các giai đoạn quan trọng. Ví dụ Thalidomide, một thuốc gây quái thai cao, gây quái thai ít hơn một nửa các trường hợp bào thai có phơi nhiễm trong giai đoạn quan trọng.
Trong ba tháng đầu thai kỳ, thuốc có thể gây dị tật bẩm sinh (gây quái thai). Nguy cơ cao nhất là từ tuần thứ ba đến tuần thứ mười một của thai. Trong ba tháng giữa và cuối của thai kỳ, thuốc có thể ảnh hưởng đến tăng trưởng và phát triển chức năng của thai hoặc độc hại cho mô thai. Thuốc cho sát ngày thai đến hạn hoặc trong lúc chuyển dạ có thể tác dụng xấu đến chuyển dạ hoặc đến trẻ sơ sinh. Một số thuốc đã được kết luận gây quái thai ở người, nhưng không có một thuốc nào được coi chắc chắn là an toàn trong thời kỳ đầu mang thai.
Tỷ lệ dị tật bẩm sinh nghiêm trọng tại Anh được ước tính khoảng 2 – 3%. Hơn 75% các dị tật là không rõ nguyên nhân, chỉ 1 – 2% được cho là do thuốc. Giai đoạn phôi thai từ ngày thứ 18 đến 55, khi tế bào phân chia và các cơ quan chính được hình thành được xem là dễ bị tổn thương và gây ra quái thai nhất. Nếu các tế bào biệt hóa bị tổn thương, chúng không có khả năng thay thế được và dẫn đến dị tật vĩnh viễn.
Trong giai đoạn bào thai (từ ngày thứ 56 cho đến khi sinh), các cơ quan như vỏ não, các tiểu cầu thận tiếp tục phát triển và vẫn có thể bị tổn thương. Bất thường chức năng như điếc cũng có thể xảy ra.
Gây quái thai thường phụ thuộc vào liều dùng và có một ngưỡng liều mà thuốc không gây ra dị tật thai nhi. Ví dụ tỷ lệ mắc các khuyết tật ống thần kinh với Natri valproate có liên quan đến liều.
Các nguy cơ gây quái thai có thể tăng lên nếu số lượng thuốc dùng đồng thời tăng lên. Điều này đã được nghiên cứu đặc biệt là ở phụ nữ bị động kinh: tỷ lệ mắc các dị tật tăng lên cùng với số lượng các loại thuốc chống động kinh được sử dụng.
Mặc dù các loài gặm nhấm thường được sử dụng để đánh giá độ an toàn của thuốc trong thời kỳ mang thai nhưng sinh lý học, sự trao đổi chất và phát triển của chúng rất khác với con người. Do vậy, không thể xác định rằng một loại thuốc không gây độc phôi, độc bào thai hoặc quái thai ở động vật nghiên cứu có thể được sử dụng “an toàn” ở con người. Tuy nhiên nếu một loại thuốc gây độc bào thai ở một số loài động vật thì đây là chỉ báo rằng các ảnh hưởng tương tự có thể xảy ra ở người. Sẩy thai xảy ra ở khoảng 20% trường hợp mang thai.
Thuốc chỉ được kê đơn trong thời kỳ mang thai khi lợi ích đối với người mẹ lớn hơn nguy cơ đối với thai. Nếu có thể, phải tránh dùng mọi thuốc trong ba tháng đầu. Khi kê đơn, nên chọn các thuốc đã được dùng rộng rãi trong thời kỳ mang thai và thường được coi là an toàn hơn là kê đơn thuốc mới còn ít được thử thách. Phải dùng liều thấp nhất có hiệu quả, nên dùng những thuốc đơn thành phần đã biết rõ hơn là dùng các thuốc đa thành phần.
Các tác hại tiềm tàng khi sử dụng thuốc trong thời kỳ mang thai
Trong các tác hại tiềm tàng của việc sử dụng thuốc, tác hại nhất vẫn là vấn đề dị tật thai nhi. Ngoài ra sử dụng thuốc trong thời kỳ thai nhi cũng gây ra các tác hại tiềm ẩn khác như:
- Bị sẩy thai tự phát (Tên quốc tế: Isotretinoin)
- Sinh non (Tên quốc tế: Warfarin)
- Lưu thai Tên quốc tế: Warfarin)
- Thai nhi chậm phát triển trong tử cung
- Một số các biến chứng sản khoa (như gây xuất huyết quá mức ở người mẹ)
- Một số bệnh ung thư (như ung thư cổ tử cung do Stilboestrol)
- Bị suy yếu thần kinh (Tên quốc tế: Phenytoin, Natri valproate)
- Một số tác dụng phụ đến trẻ sơ sinh (như bị ức chế thần kinh trung ương)
- Trẻ sơ sinh bị phản ứng cai thuốc (Tên quốc tế: Opioid hoặc Benzodiazepine)
Một số cách để giảm nguy cơ
Xem xét các phương pháp điều trị không dùng thuốc và chỉ chỉ định thuốc khi cần thiết.
Lưu ý các giai đoạn thai kỳ và nếu có thể, tránh tất cả các loại thuốc trong tam cá nguyệt thứ nhất.
Không sử dụng các loại thuốc được biết là gây quái thai trên người, trừ khi hoàn toàn không thể tránh khỏi.
Tránh các loại thuốc mới vì thường có rất ít thông tin về chúng trong thời kỳ mang thai. Tránh kê đơn nhiều thuốc. T
rong trường hợp cần thiết, sử dụng thuốc với liều thấp nhất có hiệu quả trong khoảng thời gian nhất ngắn nhất có thể.
Thông tin thuốc và khuyến cáo dùng thuốc trong thời kỳ mang thai. Nguồn Dược thư Việt Nam